Nakon što je turski parlament ratifikovao ulazak Švedske u NATO, ostavivši Mađarsku samu u blokadi Stokholma na putu prema tom bloku, Budimpešta je, čini se, krenula u akciju "sređivanja imidža“, a možda i zaokreta u spoljnoj politici
Najava posete mađarskog premijera Viktora Orbana Ukrajini i njegova ocena da je Švedskoj mesto u NATO ukazuju na to da Mađarska možda priprema zaokret u svojoj politici koja je razbesnila ostale članice EU i Alijanse.
Nakon što je turski parlament ratifikovao ulazak Švedske u NATO, ostavivši Mađarsku samu u blokadi Stokholma na putu prema tom bloku, Budimpešta je, čini se, krenula u akciju "sređivanja imidža“, a možda i zaokreta u spoljnoj politici.
Ministar spoljnih poslova Mađarske Peter Sijarto, sastao se danas sa šefom ukrajinske diplomatije Dmitrom Kulebom i šefom kabineta predsednika Andrijem Jermakom, sa kojima je razgovarao o normalizaciji odnosa Mađarske i Ukrajine, a na stolu bi jedna od tema mogla da se nađe i Orbanova poseta Kijevu. Da bi moglo doći do nje postalo je sasvim izvesno nakon što je to najavila i zamenica ukrajinskog premijera, Olga Stefanišina, ali datum još nije poznat.
Protivljenje prijemu Ukrajine u NATO
Orban se dosad protivio primanju Ukrajine i u NATO i u Evropsku uniju. Kada su čelnici zemalja EU na samitu koji je u decembru održan u Briselu raspravljali o otvaranju pristupnih pregovora s Ukrajinom, Orban je napustio dvoranu, pa je odluka o početku pregovora s Kijevom usvojena bez njegovog glasa. Nije, međutim, uložio ni veto, kako je prethodno pretio, što je u praksi omogućilo Ukrajini da otvori pregovore o ulasku u EU. Prethodno je za mađarske medije kazao da se protivi širenju EU na Ukrajinu i podsetio da je reč o zemlji koja je u ratu i nije spremna za izazove koje nosi članstvo u Uniji.
Sporan status mađarske manjine u Ukrajini
Ako i kada dođe do Orbanove posete Ukrajini, biće to prva poseta mađarskog premijera severoistočnom mađarskom susedu otkako je krenula ruska invazija. Mađarska i Ukrajina dele oko 140 kilometara granice koja je do završetka Hladnoga rata bila granica Mađarske i SSSR-a. Ali, dele i manjine. Naime, u Zakarpatskoj oblasti, najzapadnijoj ukrajinskoj regiji živi između 150.000 i 160.000 etničkih Mađara.
Ta je regija u prošlosti pripadala mađarskoj državi, a nakon Prvog svetskog rata je priključena novostvorenoj Čehoslovačkoj. Prag je, međutim, izgubio Zakarpatsku regiju 1939., kada je ona ponovno priključena Mađarskoj kojom je vladao regent, admiral Mikos Horthi. Nakon Drugog svetskog rata, u kojem je Mađarska ratovala na strani Sila osovine, Zakarpatska je oblast priključena Ukrajini, odnosno tadašnjem SSSR-u.
Orban je u više navrata kritikovao položaj mađarske manjine u Ukrajini, tvrdeći da Kijev ne poštuje njena prava i da želi asimilirati tamošnje Mađare. Iako je Ukrajina u međuvremenu promenila sporni zakon o obrazovanju, kojim je dopustila dvojezičnu nastavu u školama, u Budimpešti su i dalje tvrdili da položaj Mađara u toj zemlji nije zadovoljavajući.
Ukrajinska manjina u Mađarskoj
I u Mađarskoj živi ukrajinska manjina, iako je ona znatno manja od mađarske u Ukrajini. Prema dostupnim podacima, sada broji oko 25.000 pripadnika. Ali je i ta brojka upitna, budući da uključuje i deo Ukrajinaca koji su u Mađarskoj izbeglice iz ratom zahvaćene Ukrajine, kao i ukrajinske radnike koji su u Mađarsku došli još pre izbijanja rusko-ukrajinskog rata.
Raniji popisi pokazivali su da u Mađarskoj živi između pet i osam hiljada etničkih Ukrajinaca, u zavisnosti o tome kako se tretiraju Rusini. Ukrajinci u Mađarskoj uglavnom žive na istoku zemlje, u blizini granice s Ukrajinom.
Spor Orbana i ukrajinskog predsednika Volodimira Zelenskog do izražaja je došao već u prvim danima ruske agresije na Ukrajinu 2022. godine. Iako je Mađarska osudila rusku agresiju i, kao i EU u celini, Moskvi uvela sankcije, Orban je nastavio da održava dobre odnose s ruskim predsednikom Vladimirom Putinom.
Štaviše, na leto 2022., u jeku rata u Ukrajini i uvođenja sankcija Rusiji, Sijarto je posetio Moskvu i dogovorio nove, još veće isporuke ruskoga plina Mađarskoj.
Budimpešta se izborila i za izuzeće od primene sankcija na rusku naftu, tvrdeći da je potpuno zavisna o ruskim energentima i da će joj trebati godine kako bi svoje rafinerije osposobila za preradu nafte iz drugih dijelova svijeta. Nastavila je saradnju s Rusijom i u nuklearnoj energiji.
Mađarska blokirala 50 milijardi eura pomoći EU Ukrajini
Budimpešta je i na sastancima u EU isticala da ne namerava da uvodi nove sankcije Rusiji. Ipak, ono što je najviše razljutilo čelnike EU je odluka Orbana da blokira 50 milijardi evra vredan paket pomoći Unije Ukrajini. Mađarska odbila da pruži vojnu pomoć Ukrajini u obrani od ruske agresije. To je potez koji nije povukla čak ni Turska, takođe članica NATO, čiji predsednik Redžep Tajip Erdogan isto tako nastavlja da održava dobre odnose s Putinom, a koja pruža vojnu i političku pomoć Ukrajini.
Takva politika Mađarske razljutila je Kijev. Iako povremeno obilazi evropske i svetske prestonice, Zelenski nije posetio Budimpeštu, kao što ni mađarski premijer nije posetio Kijev otkako je počeo rat na istoku Evrope. Uprkos tome, Mađarska je primila veliki broj ukrajinskih izbeglica. Najveći deo njih otišao je u druge evropske zemlje, ali su mnogi i ostali u Mađarskoj. Prema podacima Eurostata s kraja prošle godine, u Mađarskoj je utočište pronašlo ukupno oko 34.000 ukrajinskih izbeglica.
Sledi li zaokret u Orbanovoj politici?
Prema mišljenju stručnjaka, vrlo brzo ćemo videti hoće li najavljena poseta Orbana Kijevu i njegov susret sa Zelenskim dovesti do poboljšanja trenutno loših mađarsko-ukrajinskih odnosa, ali i do udaljavanja Orbana od Putina, čemu se Zapad nada.
U Kijevu su svakako svesni da bez dobrih odnosa i s Budimpeštom neće moći ući u EU jer je za primanje novih članica potrebna saglasnost svih postojećih. Uostalom, i sam Orban je kazao, nakon što je Evropski parlament odobrio početak pregovora s Kijevom, da su pregovori dugotrajni i da ih Budimpešta uvek može blokirati.
S druge strane, očito je da se Budimpešta nalazi pod sve jačim pritiskom ostalih članica EU i NATO da izgladi odnose s Kijevom, kao i sa Stokholmom, čiji je sada jedini kočničar na putu prema NATO. Verojatno će i najavljeni susret Kristersona s Orbanom pridoneti ublažavanju napetosti u odnosima između Mađarske i Švedske, kao što sada uzlaznom putanjom konačno mogu krenuti i odnosi Stokholma i Ankare. Stoga se može očekivati da će i mađarski parlament konačno ratifikovati ulazak Švedske u NATO.
Mađarska u drugoj polovini 2024. preuzima kormilo EU
U svemu tome kao ulog u pregovorima ostaje pitanje finansijskih sankcija koje je EU uvela Mađarskoj. Dio tih sankcija je ukinut krajem prošle godine, ali su neke i dalje na snazi.
Nema sumnje da će Orban, kao što je radio i do sada, promenu u svojoj dosadašnjoj politici uslovljavati potpunim ukidanjem sankcija, ali i drukčijim tretmanom Budimpešte u institucijama EU, budući da bi upravo Mađarska u drugoj polovini godine od Belgije trebala preuzeti predsedanje Unijom.
(J.N./EURACTIV.rs)